Wstęp
Podstawa programowa obowiązująca od roku szkolnego 2024/2025
Język polski jest kluczowym przedmiotem nauczania – poznawanie wybitnych utworów literackich sprzyja rozwojowi osobowemu ucznia, wprowadza go w świat kultury polskiej i europejskiej. Zakres znajomości języka ojczystego i sprawność w posługiwaniu się nim ułatwia przyswajanie wiedzy z innych dziedzin (przedmiotów) i jest dla każdego ucznia podstawą sukcesu szkolnego.
Cele kształcenia – wymagania ogólne i treści nauczania – wymagania szczegółowe przedmiotu język polski zostały sformułowane dla czterech obszarów, tj. kształcenia literackiego i kulturowego, kształcenia językowego, tworzenia wypowiedzi i samokształcenia, a ich realizacja w klasach IV‒VIII szkoły podstawowej wymaga zintegrowania, które ma służyć osiągnięciu przez ucznia szkoły podstawowej umiejętności celowego i świadomego posługiwania się językiem polskim.
Wykaz lektur dla uczniów klas IV‒VIII szkoły podstawowej obejmuje pozycje obowiązkowe, a jego trzon stanowią wybrane dzieła klasyki polskiej i światowej oraz literatura dla dzieci i młodzieży. Ponadto nauczyciele zobowiązani są do omawiania lektur uzupełniających, wybranych przez siebie lub zaproponowanych przez uczniów.
Rozwijanie umiejętności posługiwania się językiem polskim w mowie i w piśmie, w tym dbałość o wzbogacanie zasobu słownictwa uczniów oraz przestrzeganie przez nich norm poprawnościowych, należy do obowiązków nauczycieli wszystkich przedmiotów.
Cele kształcenia – wymagania ogólne
Podstawa programowa obowiązująca od roku szkolnego 2024/2025
- Kształcenie literackie i kulturowe.
- Wyrabianie i rozwijanie zdolności rozumienia utworów literackich oraz innych tekstów kultury.
- Znajomość wybranych utworów z literatury polskiej i światowej oraz umiejętność mówienia o nich z wykorzystaniem potrzebnej terminologii.
- Kształtowanie umiejętności uczestniczenia w kulturze polskiej i europejskiej, szczególnie w jej wymiarze symbolicznym i aksjologicznym.
- Rozwijanie zdolności dostrzegania wartości: prawdy, dobra, piękna, szacunku dla człowieka i otaczającej go przyrody oraz kierowania się tymi wartościami.
- Kształcenie postawy szacunku dla przeszłości i tradycji kulturowej jako podstawy tożsamości narodowej.
- Rozwijanie zainteresowania kulturą w środowisku lokalnym i potrzeby uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych.
- Kształcenie językowe.
- Rozwijanie rozumienia wartości języka ojczystego oraz jego funkcji w budowaniu tożsamości osobowej ucznia oraz wspólnot: rodzinnej, narodowej i kulturowej.
- Rozwijanie rozumienia twórczego i sprawczego charakteru działań językowych oraz formowanie odpowiedzialności za własne zachowania językowe.
- Poznawanie podstawowych pojęć oraz terminów służących do opisywania języka i językowego komunikowania się ludzi.
- Kształcenie umiejętności porozumiewania się (słuchania, czytania, mówienia i pisania) w różnych sytuacjach oficjalnych i nieoficjalnych, w tym także z osobami doświadczającymi trudności w komunikowaniu się.
- Kształcenie umiejętności poprawnego mówienia oraz pisania zgodnego z zasadami ortofonii oraz pisowni polskiej.
- Rozwijanie wiedzy o elementach składowych wypowiedzi ustnych i pisemnych oraz ich funkcjach w strukturze tekstów i w komunikowaniu się.
- Tworzenie wypowiedzi.
- Rozwijanie umiejętności wypowiadania się w określonych formach wypowiedzi ustnych i pisemnych.
- Kształcenie umiejętności wygłaszania, recytacji i interpretacji głosowej tekstów mówionych, doskonalenie dykcji i operowania głosem.
- Rozpoznawanie intencji rozmówcy oraz wyrażanie intencji własnych.
- Rozwijanie umiejętności stosowania środków stylistycznych i dbałości o estetykę tekstu oraz umiejętności organizacji tekstu.
- Poznawanie podstawowych zasad retoryki, w szczególności argumentowania, oraz rozpoznawanie manipulacji językowej.
- Rozbudzanie potrzeby podejmowania samodzielnych prób literackich.
- Samokształcenie.
- Rozwijanie szacunku dla wiedzy, wyrabianie pasji poznawania świata i zachęcanie do praktycznego zastosowania zdobytych wiadomości.
- Rozwijanie umiejętności samodzielnego docierania do informacji, dokonywania ich selekcji, syntezy oraz wartościowania.
- Rozwijanie umiejętności rzetelnego korzystania ze źródeł wiedzy, w tym stosowaniacudzysłowu, przypisów i odsyłaczy, oraz szacunku dla cudzej własności intelektualnej.
- Kształcenie nawyków systematycznego uczenia się oraz porządkowania zdobytej wiedzy i jej pogłębiania.
- Zachęcanie do rozwijania swoich uzdolnień przez udział w różnych formach poszerzania wiedzy, np. w konkursach, olimpiadach przedmiotowych, oraz rozwijanie umiejętności samodzielnej prezentacji wyników swojej pracy.
- Rozwijanie umiejętności efektywnego posługiwania się nowymi technologiami w poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu pozyskanych informacji.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Podstawa programowa obowiązująca od roku szkolnego 2024/2025
Klasy IV-VI
- Kształcenie literackie i kulturowe.
- Czytanie utworów literackich. Uczeń:
- omawia elementy świata przedstawionego, wyodrębnia obrazy poetyckie w poezji;
- rozpoznaje fikcję literacką; rozróżnia elementy realistyczne i fantastyczne w utworach;
- rozpoznaje czytany utwór jako baśń, legendę, bajkę, hymn, przypowieść, mit, opowiadanie, nowelę i powieść oraz wskazuje jego cechy gatunkowe; rozpoznaje odmiany powieści i opowiadania np. obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy;
- zna i rozpoznaje w tekście literackim: epitet, porównanie, przenośnię, uosobienie, ożywienie, wyrazy dźwiękonaśladowcze, zdrobnienie, zgrubienie, apostrofę, pytanie retoryczne, powtórzenie oraz określa ich funkcje;
- omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu, w tym tytułu, podtytułu, motta, puenty, punktu kulminacyjnego;
- rozpoznaje elementy rytmizujące wypowiedź, w tym wers, rym, strofę i refren;
- opowiada o wydarzeniach fabuły oraz ustala kolejność zdarzeń i rozumie ich wzajemną zależność;
- odróżnia dialog od monologu, rozumie ich funkcje w utworze;
- charakteryzuje podmiot liryczny, narratora i bohaterów w czytanych utworach;
- rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz wskazuje ich funkcje w utworze;
- wskazuje w utworze bohaterów głównych i drugoplanowych oraz określa ich cechy;
- określa tematykę oraz problematykę utworu;
- wskazuje i omawia wątek główny oraz wątki poboczne;
- nazywa wrażenia, jakie wzbudza w nim czytany tekst;
- objaśnia znaczenia dosłowne i przenośne w tekstach;
- przedstawia własne rozumienie utworu i je uzasadnia;
- wykorzystuje w interpretacji tekstów doświadczenia własne oraz elementy wiedzy o kulturze;
- wyraża własny sąd o postaciach i zdarzeniach oraz określa wartości ważne dla bohatera.
- Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
- identyfikuje wypowiedź jako tekst informacyjny, publicystyczny lub reklamowy;
- wyszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio;
- określa temat i główną myśl tekstu;
- dostrzega relacje między częściami wypowiedzi (np. tytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie);
- odróżnia zawarte w tekście informacje ważne od drugorzędnych;
- odróżnia informacje o faktach od opinii;
- charakteryzuje komiks jako tekst kultury; wskazuje charakterystyczne dla niego cechy;
- rozumie swoistość tekstów kultury przynależnych do: literatury, teatru, filmu, muzyki, sztuk plastycznych i audiowizualnych;
- wyodrębnia elementy składające się na spektakl teatralny i film (reżyseria, gra aktorska, dekoracja, charakteryzacja, kostiumy, rekwizyty, muzyka); wskazuje cechy charakterystyczne przekazów audiowizualnych (filmu, programu informacyjnego, programu rozrywkowego);
- rozumie, czym jest adaptacja utworu literackiego oraz wskazuje różnice między tekstem literackim a jego adaptacją;
- odnosi treści tekstów kultury do własnego doświadczenia;
- dokonuje odczytania tekstów poprzez przekład intersemiotyczny (np. rysunek, drama, spektakl teatralny);
- świadomie i z uwagą odbiera filmy oraz spektakle, zwłaszcza adresowane do dzieci i młodzieży.
- Kształcenie językowe.
- Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
- rozpoznaje w wypowiedziach części mowy (czasownik, rzeczownik, przymiotnik, przysłówek, liczebnik, zaimek, przyimek, spójnik, partykuła, wykrzyknik) i określa ich funkcje w tekście;
- odróżnia części mowy odmienne od nieodmiennych;
- dostrzega rolę czasownika w wypowiedzi, odróżnia czasowniki dokonane od niedokonanych, rozpoznaje bezosobowe formy czasownika: formy zakończone na -no, -to, konstrukcje z się; rozumie ich znaczenie w wypowiedzeniu oraz funkcje w tekście;
- rozpoznaje formy przypadków, liczby, osoby, czasu, trybu i rodzaju gramatycznego odpowiednio: rzeczownika, przymiotnika, liczebnika, czasownika i zaimka oraz określa ich funkcje w wypowiedzi;
- rozumie konstrukcję strony biernej i czynnej czasownika, przekształca konstrukcję strony biernej i czynnej i odwrotnie, odpowiednio do celu i intencji wypowiedzi;
- stosuje poprawne formy gramatyczne wyrazów odmiennych;
- poprawnie stopniuje przymiotniki i przysłówki oraz używa ich we właściwych kontekstach;
- nazywa części zdania i rozpoznaje ich funkcje składniowe w wypowiedzeniach (podmiot, orzeczenie, dopełnienie, przydawka, okolicznik);
- określa funkcję wyrazów poza zdaniem, rozumie ich znaczenie i poprawnie stosuje w swoich wypowiedziach;
- rozpoznaje związki wyrazów w zdaniu;
- rozpoznaje wypowiedzenia oznajmujące, pytające i rozkazujące oraz stosuje je, uwzględniając cel wypowiedzi;
- rozpoznaje w tekście typy wypowiedzeń: zdanie pojedyncze, zdania złożone (podrzędnie i współrzędnie), równoważniki zdań; rozumie ich funkcje i stosuje w praktyce językowej;
- przekształca konstrukcje składniowe, np. zdania złożone w pojedyncze i odwrotnie, zdania w równoważniki zdań i odwrotnie.
- Zróżnicowanie języka. Uczeń:
- wskazuje główne cechy języka mówionego i języka pisanego;
- posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny;
- używa stylu stosownego do sytuacji komunikacyjnej;
- rozumie dosłowne i przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi; rozpoznaje wyrazy wieloznaczne, rozumie ich znaczenie w tekście oraz świadomie wykorzystuje do tworzenia własnych wypowiedzi;
- rozpoznaje w wypowiedziach związki frazeologiczne, rozumie ich znaczenie oraz poprawnie stosuje w wypowiedziach;
- rozpoznaje słownictwo neutralne i wartościujące, rozumie jego funkcje w tekście;
- dostosowuje sposób wyrażania się do zamierzonego celu wypowiedzi;
- rozróżnia synonimy, antonimy, rozumie ich funkcje w tekście i stosuje we własnych wypowiedziach;
- zna i stosuje zasady spójności formalnej i semantycznej tekstu.
- Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:
- identyfikuje tekst jako komunikat;
- identyfikuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi;
- określa sytuację komunikacyjną i rozumie jej wpływ na kształt wypowiedzi;
- rozpoznaje znaczenie niewerbalnych środków komunikacji (np. gest, mimika, postawa ciała);
- rozumie pojęcie głoska, litera, sylaba, akcent; zna i stosuje reguły akcentowania wyrazów;
- stosuje intonację poprawną ze względu na cel wypowiedzi;
- rozumie, na czym polega etykieta językowa i stosuje jej zasady.
- Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
- pisze poprawnie pod względem ortograficznym oraz stosuje reguły pisowni;
- poprawnie używa znaków interpunkcyjnych: kropki, przecinka, znaku zapytania, znaku wykrzyknika, cudzysłowu, dwukropka, średnika, nawiasu.
- Tworzenie wypowiedzi.
- Elementy retoryki. Uczeń:
- uczestniczy w rozmowie na zadany temat;
- rozróżnia argumenty odnoszące się do faktów i logiki oraz odwołujące się do emocji;
- tworzy logiczną, semantycznie pełną i uporządkowaną wypowiedź, stosując odpowiednią do danej formy gatunkowej kompozycję i układ graficzny;
- zna zasady budowania akapitów i rozumie ich rolę w tworzeniu całości myślowej wypowiedzi;
- dokonuje selekcji informacji;
- rozróżnia i wskazuje środki perswazji, rozumie ich funkcję.
- Mówienie i pisanie. Uczeń:
- tworzy spójne wypowiedzi w formach gatunkowych: dialog, opowiadanie (twórcze, odtwórcze), opis (w tym opis przeżyć wewnętrznych), list, sprawozdanie, dedykacja, zaproszenie, podziękowanie, ogłoszenie, życzenia, charakterystyka, tekst o charakterze argumentacyjnym;
- wygłasza z pamięci tekst, ze zrozumieniem oraz odpowiednią intonacją, dykcją, właściwym akcentowaniem, z odpowiednim napięciem emocjonalnym i z następstwem pauz;
- tworzy plan odtwórczy i twórczy tekstu;
- redaguje notatki;
- opowiada o przeczytanym tekście;
- tworzy opowiadania związane z treścią utworu, np. dalsze losy bohatera, komponowanie początku i zakończenia na podstawie fragmentu tekstu lub na podstawie ilustracji;
- rozróżnia współczesne formy komunikatów i odpowiednio się nimi posługuje, zachowując zasady etykiety językowej;
- wykorzystuje wiedzę o języku w tworzonych wypowiedziach.
- Samokształcenie. Uczeń:
- doskonali ciche i głośne czytanie;
- doskonali różne formy zapisywania pozyskanych informacji;
- korzysta z informacji zawartych w różnych źródłach, gromadzi wiadomości, selekcjonuje informacje;
- zna i stosuje zasady korzystania z zasobów bibliotecznych (np. w bibliotekach szkolnych oraz on-line);
- korzysta ze słowników ogólnych języka polskiego, także specjalnych, oraz słownika terminów literackich;
- rozwija umiejętność krytycznej oceny pozyskanych informacji;
- rozwija umiejętności efektywnego posługiwania się nowymi technologiami oraz zasobami internetowymi;
- poznaje życie kulturalne swojego regionu.
- Lektury obowiązkowe (pozycje książkowe poznawane w całości):
- Jan Brzechwa, Akademia Pana Kleksa;
- Janusz Christa, Kajko i Kokosz. Szkoła latania (komiks);
- Clive Staples Lewis, Opowieści z Narnii. Lew, czarownica i stara szafa;
- Ferenc Molnár, Chłopcy z Placu Broni;
- John Ronald Reuel Tolkien, Hobbit, czyli tam i z powrotem.
- Krótkie utwory literackie poznawane w całości, utwory literackie poznawane we fragmentach i utwory poetyckie7):
- René Goscinny, Jean-Jacques Sempé, Mikołajek (wybór opowiadań);
- Ignacy Krasicki, wybrane bajki;
- Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz (wybrane fragmenty);
- Józef Wybicki, Mazurek Dąbrowskiego;
- wybrane mity greckie, w tym mit o powstaniu świata oraz mity o Prometeuszu, o Syzyfie, o Demeter i Korze, o Dedalu i Ikarze, o Heraklesie, o Tezeuszu i Ariadnie;
- Biblia: stworzenie świata i człowieka oraz wybrane przypowieści ewangeliczne, w tym o talentach, o miłosiernym Samarytaninie;
- wybrane podania i legendy polskie;
- wybrane baśnie polskie i europejskie;
- wybrane wiersze: Jana Brzechwy, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Anny Kamieńskiej, Joanny Kulmowej, Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Leopolda Staffa, Juliana Tuwima, Jana Twardowskiego, oraz pieśni patriotyczne (w tym Rota Marii Konopnickiej).
- Lektury uzupełniające (obowiązkowo dwie w każdym roku szkolnym), na przykład:
- Adam Bahdaj, Kapelusz za 100 tysięcy;
- Frances Hodgson Burnett, Tajemniczy ogród lub inna powieść;
- Lewis Carroll, Alicja w Krainie Czarów;
- Carlo Collodi, Pinokio;
- Aleksander Dumas, Trzej muszkieterowie;
- John Flanagan, Zwiadowcy. Księga 1. Ruiny Gorlanu;
- Olaf Fritsche, Skarb Troi;
- Emilia Kiereś, Rzeka;
- Joseph Rudyard Kipling, Księga dżungli;
- Janusz Korczak, Król Maciuś Pierwszy;
- Rafał Kosik, Felix, Net i Nika oraz Gang Niewidzialnych Ludzi;
- Zofia Kossak-Szczucka, Topsy i Lupus;
- Marcin Kozioł, Skrzynia Władcy Piorunów;
- Selma Lagerlöf, Cudowna podróż;
- Stanisław Lem, Cyberiada (fragmenty);
- Bolesław Leśmian, Klechdy sezamowe;
- Kornel Makuszyński, wybrana powieść;
- Andrzej Maleszka, Magiczne drzewo;
- Alan Aleksander Milne, Kubuś Puchatek;
- Lucy Maud Montgomery, Ania z Zielonego Wzgórza;
- Małgorzata Musierowicz, wybrana powieść;
- Ewa Nowak, Pajączek na rowerze;
- Edmund Niziurski, Sposób na Alcybiadesa;
- Sat-Okh, Biały Mustang;
- Longin Jan Okoń, Tecumseh;
- Ferdynand Antoni Ossendowski, Słoń Birara;
- Jacek Podsiadło, Czerwona kartka dla Sprężyny;
- Henryk Sienkiewicz, Janko Muzykant;
- Alfred Szklarski, wybrana powieść;
- Mark Twain, Przygody Tomka Sawyera;
- Louis de Wohl, Posłaniec króla;
- Wybrane pozycje z serii Nazywam się… (np. Mikołaj Kopernik, Fryderyk Chopin, Maria Curie-Skłodowska, Jan Paweł II i in.) lub inne utwory literackie i teksty kultury wybrane przez nauczyciela.
- Przykładowe lektury uzupełniające dla klas IV–VIII:
- Adam Bahdaj, Kapelusz za 100 tysięcy;
- Miron Białoszewski, Pamiętnik z powstania warszawskiego (fragmenty);
- Justyna Bednarek, Dom nr 5;
- Paweł Beręsewicz, Wszystkie lajki Marczuka;
- Frances Hodgson Burnett, Tajemniczy ogród lub inna powieść;
- Lewis Carroll, Alicja w Krainie Czarów;
- Agatha Christie, wybrana powieść kryminalna;
- Carlo Collodi, Pinokio;
- Lloyd Cassel Douglas, Wielki Rybak;
- Aleksander Dumas, Trzej muszkieterowie;
- Arkady Fiedler, Dywizjon 303;
- John Flanagan, Zwiadowcy. Księga 1. Ruiny Gorlanu;
- Olaf Fritsche, Skarb Troi;
- Ernest Hemingway, Stary człowiek i morze;
- Emilia Kiereś, Rzeka;
- Joseph Rudyard Kipling, Księga dżungli;
- Janusz Korczak, Król Maciuś Pierwszy, Bankructwo małego Dżeka;
- Rafał Kosik, Felix, Net i Nika oraz Gang Niewidzialnych Ludzi;
- Barbara Kosmowska, Pozłacana rybka;
- Barbara Kosmowska, Paweł Beręsewicz i inni, Gorzka czekolada i inne opowiadania o ważnych sprawach;
- Zofia Kossak-Szczucka, Bursztyny (wybrane opowiadanie), Topsy i Lupus;
- Marcin Kozioł, Skrzynia Władcy Piorunów;
- Selma Lagerlöf, Cudowna podróż;
- Karolina Lanckorońska, Wspomnienia wojenne 22 IX 1939–5 IV 1945 (fragmenty);
- Stanisław Lem, Cyberiada (fragmenty);
- Bolesław Leśmian, Klechdy sezamowe;
- Kornel Makuszyński, wybrana powieść;
- Andrzej Maleszka, Magiczne drzewo;
- Alan Aleksander Milne, Kubuś Puchatek;
- Lucy Maud Montgomery, Ania z Zielonego Wzgórza;
- Małgorzata Musierowicz, wybrana powieść;
- Ewa Nowak, Pajączek na rowerze;
- Edmund Niziurski, Sposób na Alcybiadesa;
- Sat-Okh, Biały Mustang;
- Longin Jan Okoń, Tecumseh;
- Raquel Jaramillo Palacio, Cudowny chłopak;
- Katherine Paterson, Most do Terabithii;
- Sara Pennypacker, Pax;
- Jacek Podsiadło, Czerwona kartka dla Sprężyny;
- Bolesław Prus, Katarynka, Placówka, Zemsta;
- Rick Riordan, Percy Jackson i bogowie olimpijscy;
- Henryk Sienkiewicz, Janko Muzykant, Krzyżacy, Sąd Ozyrysa, W pustyni i w puszczy;
- Eric-Emmanuel Schmitt, Oskar i pani Róża;
- Nicolas Sparks, Jesienna miłość;
- Marcin Szczygielski, Teatr Niewidzialnych Dzieci, Arka czasu;
- Alfred Szklarski, wybrana powieść;
- Mark Twain, Przygody Tomka Sawyera;
- Melchior Wańkowicz, Bitwa o Monte Cassino (fragmenty), Ziele na kraterze;
- Danuta Wawiłow, Natalia Usenko, Wierzbowa 13. Opowieści z Wierzbowej 13;
- Louis de Wohl, Posłaniec króla;
- Roksana Jędrzejewska-Wróbel, Stan splątania;
- Marcus Zusak, Złodziejka książek;
- wybrane pozycje z serii Nazywam się… (np. Mikołaj Kopernik, Fryderyk Chopin, Maria Skłodowska-Curie, Jan Paweł II i inni);
- inne utwory literackie i teksty kultury, w tym wiersze poetów współczesnych i reportaże.
W każdym roku szkolnym są obowiązkowo poznawane: w przypadku klas IV–VI – co najmniej dwie pozycje książkowe,
7) Na egzaminie ósmoklasisty nie obowiązuje znajomość treści i problematyki krótkich utworów literackich poznawanych w całości, utworów literackich poznawanych we fragmentach i utworów poetyckich dla klas IV– VI.
Klasy VII i VIII
Uczeń spełnia wymagania określone dla klas IV–VI.
- Kształcenie literackie i kulturowe.
- Czytanie utworów literackich. Uczeń:
- rozpoznaje rodzaje literackie: epika, liryka i dramat; określa cechy charakterystyczne dla poszczególnych rodzajów i przypisuje czytany utwór do odpowiedniego rodzaju;
- rozróżnia gatunki epiki, liryki, dramatu, w tym: komedia, fraszka, pieśń, tren, ballada, epopeja, tragedia – i wymienia ich podstawowe cechy oraz wskazuje cechy gatunkowe czytanych utworów literackich;
- wskazuje elementy dramatu (rodzaj): akt, scena, tekst główny, didaskalia, monolog, dialog;
- rozpoznaje w tekście literackim: neologizm, inwokację, symbol, alegorię i określa ich funkcje;
- zna pojęcie komizmu oraz określa jego funkcje;
- zna pojęcie ironii, rozpoznaje ją w tekstach;
- określa w poznawanych tekstach problematykę egzystencjalną i poddaje ją refleksji;
- określa wartości estetyczne poznawanych tekstów literackich;
- wykorzystuje w interpretacji utworów literackich odwołania do wartości uniwersalnych związane z postawami społecznymi, narodowymi, religijnymi, etycznymi;
- wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny, kulturowy, społeczny.
- Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
- wyszukuje w tekście potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu publicystycznego, popularnonaukowego lub naukowego;
- porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie;
- interpretuje dzieła sztuki (obraz, grafika, rzeźba, fotografia);
- dostrzega różnice między literaturą piękną a literaturą naukową, popularnonaukową, publicystyką i określa funkcje tych rodzajów piśmiennictwa;
- rozpoznaje gatunki dziennikarskie: reportaż, wywiad, artykuł i określa ich podstawowe cechy;
- określa wartości estetyczne poznawanych tekstów kultury;
- znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych.
- Kształcenie językowe.
- Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
- rozumie mechanizm upodobnień fonetycznych; rozumie rozbieżności między mową a pismem;
- rozpoznaje wyraz podstawowy i wyraz pochodny; w wyrazie pochodnym wskazuje temat słowotwórczy i formant; określa rodzaj formantu, wskazuje funkcje formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym rozpoznaje rodzinę wyrazów, łączy wyrazy pokrewne, wskazuje rdzeń;
- zna zasady tworzenia wyrazów złożonych;
- rozpoznaje imiesłowy, rozumie zasady ich tworzenia i odmiany, poprawnie stosuje imiesłowowy równoważnik zdania i rozumie jego funkcje; przekształca go na zdanie złożone i odwrotnie;
- rozróżnia wypowiedzenia wielokrotnie złożone;
- odróżnia mowę zależną i niezależną, przekształca mowę zależną na niezależną i odwrotnie;
- rozumie i stosuje zasady dotyczące wyjątków od reguły polskiego akcentu.
- Zróżnicowanie języka. Uczeń:
- dostrzega zróżnicowanie słownictwa, w tym rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (np. terminy naukowe, archaizmy, kolokwializmy); rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone, określa ich funkcje w tekście;
- rozpoznaje nazwy osobowe i miejscowe, używa poprawnych form gramatycznych imion, nazwisk, nazw miejscowych i nazw mieszkańców;
- zna sposoby wzbogacania słownictwa;
- rozumie znaczenie homonimów;
- rozróżnia treść i zakres znaczeniowy wyrazu;
- rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny, naukowy, publicystyczny.
- Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:
- rozumie, na czym polega grzeczność językowa i stosuje ją w wypowiedziach;
- rozróżnia normę językową wzorcową oraz użytkową i stosuje się do nich;
- rozumie, na czym polega błąd językowy.
- Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
- wykorzystuje wiedzę o wymianie głosek w wyrazach pokrewnych oraz w tematach fleksyjnych wyrazów odmiennych;
- poprawnie przytacza cudze wypowiedzi, stosując odpowiednie znaki interpunkcyjne;
- poprawnie zapisuje samogłoski ustne i nosowe, spółgłoski twarde i miękkie, dźwięczne i bezdźwięczne;
- zna zasady pisowni wyrazów nieodmiennych i pisowni partykuły „nie” z różnymi częściami mowy.
- Tworzenie wypowiedzi.
- Elementy retoryki. Uczeń:
- funkcjonalnie wykorzystuje środki retoryczne oraz rozumie ich oddziaływanie na odbiorcę;
- gromadzi i porządkuje materiał rzeczowy potrzebny do tworzenia wypowiedzi; redaguje plan kompozycyjny własnej wypowiedzi;
- tworzy wypowiedź, stosując odpowiednią dla danej formy gatunkowej kompozycję oraz zasady spójności językowej między akapitami; rozumie rolę akapitów jako spójnych całości myślowych w tworzeniu wypowiedzi pisemnych;
- wykorzystuje znajomość zasad tworzenia tezy i hipotezy oraz argumentów przy tworzeniu rozprawki oraz innych tekstów argumentacyjnych;
- odróżnia przykład od argumentu;
- przeprowadza wnioskowanie jako element wywodu argumentacyjnego;
- zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
- rozpoznaje manipulację językową i przeciwstawia jej zasady etyki wypowiedzi.
- Mówienie i pisanie. Uczeń:
- tworzy spójne wypowiedzi w formach gatunkowych: recenzja, rozprawka, podanie, CV, list motywacyjny, przemówienie, wywiad;
- wykonuje przekształcenia na tekście cudzym, w tym streszcza i parafrazuje;
- formułuje pytania do tekstu;
- dokonuje interpretacji głosowej czytanych i wygłaszanych tekstów.
- Samokształcenie. Uczeń:
- rzetelnie, z poszanowaniem praw autorskich, korzysta z informacji;
- rozwija swoje uzdolnienia i zainteresowania;
- uczestniczy w życiu kulturalnym w swoim regionie;
- uczestniczy w projektach edukacyjnych oraz konkursach;
- rozwija umiejętności samodzielnej prezentacji wyników swojej pracy;
- rozwija nawyki systematycznego uczenia się;
- rozwija umiejętność krytycznego myślenia i formułowania opinii.
- Lektury obowiązkowe (pozycje książkowe poznawane w całości):
- Charles Dickens, Opowieść wigilijna;
- Aleksander Fredro, Zemsta;
- Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec;
- Adam Mickiewicz, Dziady część II;
- Antoine de Saint-Exupéry, Mały Książę;
- Juliusz Słowacki, Balladyna.
- Krótkie utwory literackie poznawane w całości, utwory literackie poznawane we fragmentach i utwory poetyckie:
- Jan Kochanowski, wybór fraszek, wybrana pieśń, treny VII i VIII;
- Adam Mickiewicz, Reduta Ordona, Świtezianka, Pan Tadeusz (księgi: I, II, IV, X, XI, XII);
- Sławomir Mrożek, Artysta;
- Henryk Sienkiewicz, Latarnik, Quo vadis (fragmenty);
- Stefan Żeromski, Syzyfowe prace (fragmenty);
- wybrane wiersze poetów wskazanych w klasach IV–VI, a ponadto wybrane wiersze: Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Zbigniewa Herberta, Bolesława Leśmiana, Czesława Miłosza, Tadeusza Różewicza, Wisławy Szymborskiej, oraz aforyzmy Stanisława Jerzego Leca.
- Przykładowe lektury uzupełniające dla klas IV–VIII:
- Adam Bahdaj, Kapelusz za 100 tysięcy;
- Miron Białoszewski, Pamiętnik z powstania warszawskiego (fragmenty);
- Justyna Bednarek, Dom nr 5;
- Paweł Beręsewicz, Wszystkie lajki Marczuka;
- Frances Hodgson Burnett, Tajemniczy ogród lub inna powieść;
- Lewis Carroll, Alicja w Krainie Czarów;
- Agatha Christie, wybrana powieść kryminalna;
- Carlo Collodi, Pinokio;
- Lloyd Cassel Douglas, Wielki Rybak;
- Aleksander Dumas, Trzej muszkieterowie;
- Arkady Fiedler, Dywizjon 303;
- John Flanagan, Zwiadowcy. Księga 1. Ruiny Gorlanu;
- Olaf Fritsche, Skarb Troi;
- Ernest Hemingway, Stary człowiek i morze;
- Emilia Kiereś, Rzeka;
- Joseph Rudyard Kipling, Księga dżungli;
- Janusz Korczak, Król Maciuś Pierwszy, Bankructwo małego Dżeka;
- Rafał Kosik, Felix, Net i Nika oraz Gang Niewidzialnych Ludzi;
- Barbara Kosmowska, Pozłacana rybka;
- Barbara Kosmowska, Paweł Beręsewicz i inni, Gorzka czekolada i inne opowiadania o ważnych sprawach;
- Zofia Kossak-Szczucka, Bursztyny (wybrane opowiadanie), Topsy i Lupus;
- Marcin Kozioł, Skrzynia Władcy Piorunów;
- Selma Lagerlöf, Cudowna podróż;
- Karolina Lanckorońska, Wspomnienia wojenne 22 IX 1939–5 IV 1945 (fragmenty);
- Stanisław Lem, Cyberiada (fragmenty);
- Bolesław Leśmian, Klechdy sezamowe;
- Kornel Makuszyński, wybrana powieść;
- Andrzej Maleszka, Magiczne drzewo;
- Alan Aleksander Milne, Kubuś Puchatek;
- Lucy Maud Montgomery, Ania z Zielonego Wzgórza;
- Małgorzata Musierowicz, wybrana powieść;
- Ewa Nowak, Pajączek na rowerze;
- Edmund Niziurski, Sposób na Alcybiadesa;
- Sat-Okh, Biały Mustang;
- Longin Jan Okoń, Tecumseh;
- Raquel Jaramillo Palacio, Cudowny chłopak;
- Katherine Paterson, Most do Terabithii;
- Sara Pennypacker, Pax;
- Jacek Podsiadło, Czerwona kartka dla Sprężyny;
- Bolesław Prus, Katarynka, Placówka, Zemsta;
- Rick Riordan, Percy Jackson i bogowie olimpijscy;
- Henryk Sienkiewicz, Janko Muzykant, Krzyżacy, Sąd Ozyrysa, W pustyni i w puszczy;
- Eric-Emmanuel Schmitt, Oskar i pani Róża;
- Nicolas Sparks, Jesienna miłość;
- Marcin Szczygielski, Teatr Niewidzialnych Dzieci, Arka czasu;
- Alfred Szklarski, wybrana powieść;
- Mark Twain, Przygody Tomka Sawyera;
- Melchior Wańkowicz, Bitwa o Monte Cassino (fragmenty), Ziele na kraterze;
- Danuta Wawiłow, Natalia Usenko, Wierzbowa 13. Opowieści z Wierzbowej 13;
- Louis de Wohl, Posłaniec króla;
- Roksana Jędrzejewska-Wróbel, Stan splątania;
- Marcus Zusak, Złodziejka książek;
- wybrane pozycje z serii Nazywam się… (np. Mikołaj Kopernik, Fryderyk Chopin, Maria Skłodowska-Curie, Jan Paweł II i inni);
- inne utwory literackie i teksty kultury, w tym wiersze poetów współczesnych i reportaże.
W każdym roku szkolnym są obowiązkowo poznawane: w przypadku klas VII i VIII – co najmniej jedna pozycja książkowa – z listy przykładowych lektur uzupełniających lub spoza tej listy, wybrane przez nauczyciela lub zaproponowane przez uczniów.
Warunki i sposób realizacji
Podstawa programowa obowiązująca od roku szkolnego 2024/2025
Klasy IV–VIII szkoły podstawowej to okres kształtowania sposobów poznawania świata i postaw wobec niego, poznawania kultury i jej wytworów, rozwijania umiejętności komunikowania się z innymi ludźmi, doskonalenia myślenia konkretnego oraz abstrakcyjnego. To również czas formowania indywidualnej osobowości i charakteru młodego człowieka oraz internalizacji systemu wartości, w tym szczególnie prawdy, dobra i piękna.
Zadaniem nauczyciela języka polskiego na II etapie edukacyjnym jest przede wszystkim:
- wychowywanie świadomego odbiorcy i uczestnika kultury, szczególnie dzieł literackich;
- rozwijanie poczucia tożsamości narodowej oraz szacunku dla tradycji;
- rozwijanie w uczniu ciekawości świata, motywacji do poznawania kultury własnego regionu oraz dziedzictwa narodowego;
- kształtowanie postawy otwartości wobec innych kultur i szacunku dla ich dorobku;
- rozwijanie umiejętności komunikowania się w różnych sytuacjach oraz sprawnego posługiwania się językiem polskim w zależności od celu wypowiedzi;
- rozwijanie umiejętności formułowania myśli, operowania bogatym słownictwem oraz wykorzystywania go do opisywania świata, oceniania postaw i zachowań ludzkich z zachowaniem zasad etyki i kultury języka;
- kształcenie umiejętności posługiwania się różnymi gatunkami wypowiedzi ustnej i pisemnej, potrzebnymi w dalszej edukacji oraz różnych sytuacjach życiowych;
- kształtowanie samodzielności w docieraniu do informacji, rozwijanie umiejętności ich selekcjonowania, krytycznej oceny oraz wykorzystania we własnym rozwoju;
- wychowanie do przyjmowania aktywnych postaw w życiu i brania odpowiedzialności za własne czyny.
Praca nauczyciela języka polskiego w klasach IV–VIII szkoły podstawowej obejmuje tworzenie sytuacji sprzyjających rozwojowi zainteresowań uczniów i ich zdolności poznawczych.
Nauczyciel w organizowaniu procesu dydaktycznego jest zobowiązany do stosowania rozwiązań metodycznych, które zapewnią integrację kształcenia literackiego, językowego i kulturowego oraz rozwój intelektualny i emocjonalny uczniom o różnych potrzebach. W swojej pracy powinien wykorzystywać metody, takie jak dyskusja i debata, drama lub projekt edukacyjny, które wspomagają rozwój samodzielnego docierania do informacji i prezentowania efektów kształcenia przez uczniów.